Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? czyli pytania egzystencjalne w malarstwie wybranych twórców: P.Gauguina, C.D.Friedricha, J.Malczewskiego i A.Wróblewskiego

Abstract

„Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” te pytania towarzyszą ludzkości od początku istnienia. Za źródło takich przemyśleń można uznać chwilę zwątpienia lub chęci poznania tego, co rzeczywiste lecz nieuzasadnione; gdy osiągnięty punkt przemyśleń zdaje się być niewytłumaczalny, a stanowi podstawę bytu i jest zasadniczym, ogólnym zagadnieniem, wciąż nieokreślonym. Taka niewiedza i wątpliwości napędzają spiralę pytań, które wspólną mają jedną cechę – brak jednoznacznej odpowiedzi lub brak odpowiedzi w ogóle. „Egzystencjalizm” to podstawowy temat rozważań zarówno antycznych jak i współczesnych filozofów, poetów i artystów. Poruszany był na rzymskich forach, greckich mównicach, deskach średniowiecznych teatrów, filmach braci Coen, w twórczości powojennej oraz dzisiejszej pop-kulturze. Znajduje się wszędzie tam, gdzie znajduje się człowiek i sztuka; każdy akt twórczy jest osobistym odzwierciedleniem myśli oraz poglądów autora na otaczającą go rzeczywistość i świat. W XX wieku rozważania takie zostały określone mianem „egzystencjalizmu”- kierunku filozoficznego, którego obiektem badań oraz rozważań jest jednostka jako człowiek, jego wolność oraz istnienie we wszechświecie, chęć odnalezienia lub też zaprzeczenie celowości istnienia i jego swoisty bezsens . Faktem jest, iż poeci czy filozofowie skłaniali swoimi dialogami oraz naukami do rozważań i dyskursu. Słowem wyrażali swoje poglądy, obawy, pytali, omawiali, prowadzili dialogi, zrzeszali ludzi swoich poglądów, trafiali do szerokiej grupy odbiorców. Ich nauki niekiedy odchodziły w niepamięć, niekiedy na stałe wpisywały się w karty historii i są powtarzane po dziś dzień. Któż z nas nie zna „Carpe diem” Horacego, czyli dokładniej „Chwytaj dzień, bo przecież nikt się nie dowie, jaką nam przyszłość zgotują bogowie…” . Był to sposób na życie jednego z filozofów, poszukiwanie szczęścia i chęć odnalezienia swojego sposobu na dobre przeżycie. A także ponadczasowe pytanie „Być albo nie być” wypowiadane przez Hamleta, bohatera tragedii Williama Shakespear’a, jako początek jego duchowych rozterek i pytań o właściwa postawę. Są to hasła wręcz kultowe, używane tak często, iż niemal straciły na mocy przekazu, a przecież w pierwotnej wersji były wynikiem rozważań i przemyśleń osobistych autora, wyrazem chęci odnalezienia jego życiowej ścieżki. W swojej pracy przedstawię jak temat egzystencjalizmu poruszali malarze, którzy również odnosili się w swoich pracach do problemu istnienia, choć nie w tak liczny i „głośny” sposób jak inne dziedziny sztuki. Mimo to, temat ten w sztukach plastycznych figurował także od początku ich istnienia, w każdym okresie, dotyczył każdego twórcy. Dla takich pytań epoka czy wydarzenia historyczne nie grają roli, krążą one bezustannie we wszechświecie nurtując każdą jednostkę zdolną do myślenia, w szczególności każdego artystę, który poprzez swój warsztat artystyczny obnaża swoją duszę, odkrywa swoje poglądy i myśli, odpowiada na otaczający go obraz świata. Dlatego też wybrane przeze mnie obrazy pochodzą z całkowicie odrębnych epok, różnego rodzaju malarstwa, czy nawet różnych poglądów na życie. Każde z nich jednak stanowi źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń twórców, którzy czerpią z ich dorobku, rozwijają, przekształcają, zgadzają się lub negują ich postawy, tym samym kontynuując falę egzystencjalnych rozważań, która zdaje się nigdy nie skończyć. Ponadto, nader odpowiedni jest tu przykład malarzy, których żywot był tak niestały i niepewny: częste zmagania z frustrującą rzeczywistością jaką był brak środków do życia, problemy rodzinne, okres wojny, a także cenzury skłonił wielu z nich do stworzenia dzieł alegorycznych pod którymi kryje się głębszy sens oparty na ich własnych doświadczeniach oraz przemyśleniach. „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” to jedynie streszczenie wszystkich pytań obejmujących problem natury istnienia. Pod tym tytułem kryją się wszystkie pytania nurtujące człowieka dotyczące jego miejsca we wszechświecie oraz wyboru życiowej drogi. W swojej pracy postaram się odpowiedzieć na takie pytania: Co łączy wybrane dzieła? Dlaczego malarze podejmują problem natury istnienia oraz egzystencji człowieka ? Jaki jest tego cel? I czy da się znaleźć odpowiedź na te odwieczne pytania?