J-League i jej rola w kreowaniu i utrzymywaniu więzi w lokalnych społecznościach w Japonii.

Abstract

Piłka nożna uznawana jest przez wielu za najpopularniejszy sport na świecie. Nie ważne czy mówimy o Demokratycznej Republice Konga, Paragwaju czy Irlandii Północnej - wszędzie budzi ona ogromne emocje. Odbywający się co 4 lata mundial - święto światowego futbolu - jest na równi z letnią olimpiadą, najczęściej oglądanym sportowym wydarzeniem, tuż przed europejską Ligą Mistrzów1i amerykańskim NFL Super Bowl (The Economist, 2011). Co jednak rzadko przechodzi przez głowy europejskich kibiców są miejsca w świecie w których futbol jest czymś zupełnie nowym. Nie mam na myśli bynajmniej krajów tzw. Trzeciego świata, gdyż tam futbol jest często jedyną drogą ucieczki od trudów codziennego życia, a kulturalną i gospodarczą potęgę taką jak Japonia. Oczywiście przy bliższym spojrzeniu nietrudno będzie wykazać, że związki z piłką nożną istniały tam na długo przed XIX wiekiem, który uznawany jest za oficjalny początek tego sportu w tym wyspiarskim kraju. Futbol niesie za sobą jednak coś więcej niż 22 zawodników w obcisłych koszulkach biegających za piłką ku uciesze rozemocjonowanych fanów. Może być on użyty jako przestrzeń poszerzania wpływów gospodarczych, politycznych czy kulturalnych albo jako narzędzie społeczne. I właśnie w tej perspektywie – futbolu jako narzędzia społecznego - przedstawię pierwszą profesjonalną ligę piłkarską w Japonii – J-League. Jednym z największych problemów we współczesnej historii tego kraju jest kwestia zwiększania się gęstości zaludnienia w "centrach" - dużych miastach – takich jak Kyoto, Tokyo czy Osaka. Cierpią na tym mniejsze miasteczka, a co za tym idzie przestają istnieć lokalne społeczności - wszystko poddane zostaje nieuchronnej uniformizacji wywołanej przez globalizację. Większość z nich po przemianach które przeszły na przełomie lat 50-tych i 60tych nie potrafi dostosować się do post-fordowskiego świata opartego na usługach i rozrywce. Ważną kwestią jest też bezpieczeństwo - Japonia to państwo narażone na częste klęski żywiołowe takie jak tsunami czy trzęsienia ziemi, a nie wszystkie miasta są w stanie zapewnić najwyższy standard bezpieczeństwa swoim mieszkańcom co powodowało szybkie zmniejszenie ich populacji. Z pomocą przyszedł właśnie sport, który, tak jak to było widać już od wielu lat w Europie, potrafił utworzyć zupełnie nowy rodzaj tożsamości oparty nie na miasteczku czy jego tradycjach, lecz na lokalnym klubie (co oczywiście na dłuższą metę wpływa też na przywiązanie do lokalnych tradycji). Sama liga cieszy się coraz większym zainteresowaniem świata dzięki odpowiedniej polityce medialnej oraz inwestycjom w infrastrukturę i zagranicznych zawodników - niech za przykład służy ściągnięcie przez Vissel Kobe Lukasa Podolskiego – urodzonego w Polsce gwiazdora reprezentacji Niemiec - w lipcu 2017 roku. Temat japońskiego futbolu nie należy do najpopularniejszych wśród anglojęzycznych badaczy. Niektórzy z nich jednak, tacy jak Wolfram Manzenreiter - członek wydziału Nauk o Azji Wschodniej a Uniwersytecie Wiedeńskim - czy John Horne - szkocki profesor socjologi i badacz sportu oraz profesor na Uniwersytecie Central Lancashire - są mu całkowicie oddani. To głównie na ich publikacjach oparłem moją tezę o wpływie J-League na lokalne społeczności. Manzenreiter w swojej publikacji zatytułowanej Japanese football and world sports : raising the global game in local setting opisuje zmianę roli piłki nożnej i innych sportów we współczesnym świecie. Coraz więcej w nich przecież wszelkiego rodzaju struktur czy obiektów kojarzonych raczej z światem biznesu niż sportu. Badacz uważa jednak, że taka kapitalizacja pociąga za sobą falę zmian kulturalnych, a Japonia staje się przestrzenią, w której łatwo zbadać wspólne oddziaływanie między ponadnarodowymi a lokalnymi aspektami kultury. Inną kwestią, którą porusza autor są polityczne i ekonomiczne zmiany będące efektem zmian wywołanych przez rozwój futbolu. Drugą publikacją, która znacząco wpłynęła na postać mojej pracy jest Football, komyuniti and the Japanese ideological soccer apparatus będąca efektem wspólnej pracy, wspomnianego wcześniej, Wolframa Manzenreitera oraz Johna Horne. Porównują oni w niej różne spojrzenia na pojęcie "społeczności" w japonii (stąd komyuniti czyli japońska pożyczka językowa od angielskiego community) oraz pokazują jak futbol odpowiedział na emocjonalne, społeczne i gospodarcze wyzwania współczesności. Analizują w niej również przyczyny nierównomiernego rozwoju w różnych regionach Japonii czy współczesne znaczenie "miejsca". W obu publikacjach autorzy stosują podobne metody badawcze - korzystają ze statystyk i oficjalnych dokumentów oraz odwołują się do japońskich badaczy. Mimo tego, iż historia japońskiego sportu wydawać się może tematem dobrze zbadanym jest to tylko pozorne wrażenie będące efektem popularności japońskich sportów walki takich jak sumo czy judo. Niewielu badaczy zajmuje się historią futbolu sprzed 1991 roku, a już niemalże nikt nie zwraca uwagi na futbol przed westernizacją Japonii. Jednym z tych nielicznych badaczy jest Allan Guttman, autor książki Japanese Sports: A History, Jest to praca historyczna na temat japońskich sportów takich jak zapasy sumo, łucznictwo kyudo, czy podobne do piłki nożnej kemari. Japońskim futbolem zajmuje się za to Japońskie Muzeum Futbolu (Japanese Soccer Museum) które udostępnia swoje materiały dzięki czemu łatwiej jest poznać historię tego sportu w Japonii. W pierwszym rozdziale przedstawię historię futbolu na kontynencie azjatyckim oraz, bardziej szczegółowo, w samej Japonii. Zawitał on do niej bowiem znacznie wcześniej niż w 1993 roku – gdy powstała J-League (profesjonalna liga piłkarska), a nawet przed erą Meiji gdy Japonia przechodziła gwałtowną westernizację. Bliskie spojrzenie na ważne z punktu widzenia japońskiego futbolu postacie oraz wydarzenia historyczne pozwolą najlepiej zrozumieć czym jest futbol (i ogólnie zachodni sport) dla państwowych i lokalnych instytucji oraz samych Japończyków. Zbadaniu historii japońskiego futbolu posłużą mi książki takie jak Japan, Korea and the 2002 World Cup pod redakcją Johna Horne'a i Wolframa Manzenraitera, Japanese Sports: A History Allena Guttmana oraz archiwa internetowe takie jak te tworzone we wspołpracy z Japońskim Muzeum Futbolu (Japanese Footbal Museum) - Japan Soccer Archive. W drugim rozdziale zbadam metody wprowadzenia profesjonalnej ligi piłkarskiej - J-League –do codziennego życia Japończyków. Przedstawię ciężką drogę jaką musiał przebyć japoński futbol by stać się zjawiskiem na skalę globalną oraz wystarczająco medialnym by przyciągnać przed telewizory i na trybuny odpowiednią liczbęludzi – to znaczy taką która dałaby mu możliwość dokonywania realnych zmian w społeczeństwie. Przedstawię tutaj zależność między frekwencją, dochodami klubów i pieniędzmi z praw telewizyjnych oraz tymi pozyskiwanymi ze źródeł publicznych. Posłużą mi tu publikacje naukowe takie jak ta Wolframa Manzenreitera pt. Japanese football and world sports : raising the global game in a local setting oraz statystyki. W trzecim rozdziale wykorzystam wszystkie podane wcześniej informacje w celu zaprezentowania i wytłumaczenia działania modelu społeczności wg. J-League. Przedstawię 3 fazy kreowania społeczności oraz sposoby ich kontroli które sprawiąją, że misję J-League uznać można za ISA (Ideological Soccer Aparatus; Ideologiczny Aparat Piłkarski) (Horne&Manzenreiter, 2008). Posłużę się tu publikacjami Horne'a i Manzenreitera oraz informacjami dostępnymi w internecie np. Na oficjalnych stronach klubów piłkarskich czy artykułach.